اصول آرماتور گذاری؛ آشنایی با اصول آرماتور بندی

آرماتور گذاری یا آرماتور بندی چیست و اصول آن چگونه است؟

آماتورها باید با دقت و به طور دقیق، منطبق با شرایط نقشه‌ها، جداول و جزئیات کار گذاشته شوند. اغلب لازم است که بر روی نقشه‌های مهندس سازه کارهای معینی انجام بگیرد تا با جزئیات استاندارد خاص و توضیحات مطابقت کند. طراح جزئیات، کلیه دستور کارهایی که در این جزئیات و توضیحات وجود دارد را در نقشه کارگذاری آماتورها پیاده می‌کند، این نقشه‌ها باید اقلام گوناگون آرماتور را به وضوح مشخص نمایند. به عنوان مثال باید نشان دهند که آرماتور بالایی است یا پایینی یا دور آرماتورهای دیگر قلاب می‌شود، همچنین باید نشان دهند که آرماتورها در کدام سمت یا نمای عضو سازه باید کار گذاشته شوند. آرماتورها باید طبق پلان در اطراف پوشن‌ها، مغزی‌ها، سوراخ‌ها و بازشوها قرار بگیرند. سرکارگر آرماتوربندی و بازرس باید نقشه‌های مهندسی را کاملا بررسی کنند تا مطمئن شوند طراح جزئیات، توضیحات خاص و جزئیات نقشه‌های مهندسی را در نقشه کارگذاری در نظر گرفته است.

قبل از شروع کار سر کارگر آرماتور بندی این نکات را با بازرس و مهندس تبادل نظر می‌کند تا خاطر جمع شود که درک روشنی از شرایط کار دارد. مهندس ناظر کلیه کارهای آرماتور گذاری را طبق نقشه‌ها و جزئیات قبل از بتن ریزی کاملا بازدید نموده و در صورتی که نواقصی وجود داشته باشد به مسئول آرماتور بندی یا پیمانکار گزارش می‌دهند تا نواقص درست شوند. گاهی اوقات نیز مهندس ناظر وظیفه بازدید از آرمارتوربندی‌ها را به تکنسین ناظر واگذاری می‌کند.

پوشش بتنی یا حفاظت

جاگیری دقیق آرماتورها در بتن بسیار مهم است. مهندس با رعایت کامل آیین نامه ساختمانی (Building Code) مقدار حفاظت بتن را برای هر قسمت از کار تعیین می‌نماید و در این کار خطرات آتش سوزی، احتمال خوردگی و هوازدگی را نیز در نظر می‌گیرد. در جاهایی که مشخص نشده باشد، حداقل پوشش‌های استاندارد (از بیرون آرماتور تا سطح بیرونی بتن) که در زیر می‌آید، باید رعایت شوند.

در قسمت‌هایی که بتن ریزی روی خاک، روی کف‌های پی یا قطعات سازه‌ای اصلی صورت می‌گیرد یا قسمت‌هایی که بتن روی آستر ریخته می‌شود، پوشش بتنی ۵/۷ سانتی متر در اضلاع لازم است. هر جا که سطوح بتنی بعد از جابه جایی قالب‌ها در معرض هوا قرار دارند یا در تماس با خاک است، برای آرماتورهای بزرگتر از شماره ۵، پوشش بتنی ۵ سانتی متر و برای آرماتورهای شماره ۵ یا کوچکتر از آن پوشش بتنی ۴ سانتی متر لازم است.

پوشش بتنی لازم برای روی مارپیچ‌ها و خاموت‌های ستون‌ها ۴ سانتی متر است. در تیرها و تیرهای اصلی پوشش بتنی لازم برای نزدیک‌ترین آرماتور- سطح بالا و پایین و اطراف ۴ سانتی متر است.

در جاهایی که سطوح بتنی مستقیم در معرض هوا نیستند و در مقابل زمین قرار نمی‌گیرند، پوشش بتنی آرماتور‌های بالا، پایین و اضلاع تیرچه‌ها و آرماتور‌های بالا و پایین دال ها، برای آرماتور‌های شماره ۱۱ و کوچکتر، ۲ سانتی متر و برای آرماتور‌های شماره ۱۴ و ۱۸ نیز ۴ سانتی متر است.

برای نما‌های دیوار‌هایی که در معرض مستقیم هوا یا تماس با زمین نیستند، پوشش بتنی ۲ سانتی متر برای آرماتور‌های شماره ۱۱ و کوچکتر و ۴ سانتی متر برای آرماتور‌های شماره ۱۴ و ۱۸ لازم است.

حدود مجاز در فاصله‌گذاری آرماتور‌ها در دیوار‌ها و دال‌های توپر

در خطوط طولی دال یا دیوار‌ها لازم نیست که فاصله‌گذاری‌ها دقیقا طبق نقشه انجام بگیرد. معمولا شیوه کار بدین ترتیب است که تعداد آرماتور‌های تعیین شده برای هر طول معین یا پانل را در حدود فاصله‌گذاری لازم قرار دهند، اما اندازه گیری دقیق فاصله‌گذاری ضرورتی ندارد. بدن ترتیب چنان چه در نقشه‌های آرماتور گذاری ۱۱ آرماتور تعیین شده باشد که در فاصله ۱۵ سانتی متر از یکدیگر مرکز به مرکز قرار گیرند (۱۰ فاصله در ۱۵ سانتی متر برابر ۱۵۰ سانتی متر است) آرماتور‌ها باید سراسر این فاصله ۱۵۰ سانتی متری در حدود ۱۵ سانتی متر فاصله‌گذاری شوند. و در صورت لزوم می‌توان چند آرماتور را اندکی جا به جا نمود تا از قرار گرفتن آن‌ها روی سوراخ‌ها و امثال آن جلوگیری شود. البته هیچ فاصله‌ای بین آرماتور‌ها نباید بیشتر از سه برابر ضخامت دال یا دیوار باشد. برش آرماتور‌ها به منظور برطرف کردن موانع نباید بدون موافقت و تایید مهندس انجام بگیرد. تا زمانی که مجموع تعداد آرماتور‌های تعیین شده حفظ شود، حد مجاز مناسب در فاصله‌گذاری آرماتور‌های تکی برابر ۵/۲ سانتیمتر است، بجز جاهایی که سوراخ، مغزی، اقلام و توکار و غیره وجود داشته باشد که ممکن است سبب شود برخی آرماتورها جابه جایی اضافی لازم داشته باشند.

فاصله‌گذاری عرضی آرماتورها در تیرچه‌ها، تیرها و تیرهای اصلی

برای ساختمان‌ها (ACI) حداقل مقدار پوشش لازم برای خاموت‌ها Stirrups))، کلاف‌ها و آرماتورهای دیگر و همچنین حداقل فاصله آزاد بین آرماتورها را تعیین کرده است. سازمان راه و حمل و نقل ایالتی آمریکا (AASHTO) نیز این شرایط را هم برای پل‌ها در نظر می‌گیرد. مهندس در نظر می‌گیرد که این گونه فاصله‌گذاری‌ها می‌توانند حفظ گردند و لازم است که آرماتورها روی یکدیگر در لایه‌های چند تایی قرار گیرند.

برای این که آرماتورهای طولی به طور مستقیم و موازی و به فاصله مناسب از هم قرار بگیرند لازم است تکیه گاها، خاموت‌ها و کلاف‌ها به قدر کافی با سیم آرماتور گره زده شوند.

در برخی موارد تیرها یا تیرهای اصلی، با آرماتورهای بسیار، روی ستون‌هایی تکیه کرده‌اند که دارای آرماتورگذاری سنگین است. در چنین مکان‌هایی گاهی لازم است شابلون (Template) اندازه واقعی این تقاطع‌ها درست شود تا بدین ترتیب آرماتورهای اصلی ستون در وضعیتی نگه داشته شوند که آرماتورهای تیر بعدا از وسط آن‌ها به طور کامل بگذرند. زمانی که این آرماتورها در زاویه قائم روی هم گذاشته شدند باید به یکدیگر متصل باشند.

حدود مجاز در ارتفاع آرماتورهای فوقانی

از آن جایی که معمولا آرماتورهای فوقانی محکم بسته نمی‌شوند، لازم است برای نگه داشتن آن‌ها در موقعیت مناسب دقت کافی به عمل آید. تغییر در ارتفاع آرماتورهای فوقانی سبب تغییر در مقاومت تیر می‌شود، بنابراین باید کوشید تغییرات فوق در حوزه حدود مجاز تعیین شده قرار گیرند. غالبا آرماتورهای فوقانی با سایر آرماتورهایی که با آن‌ها زاویه قائم دارند و همچنین با تسهیلات (facilities) دیگری که در داخل دال قرار گرفته‌اند مثل لوله‌ها و مجراهای تاسیسات برخورد پدیا می‌کنند. معمولا طراح این واقعیت‌ها را پیش بینی نموده و در نقشه‌هایش نیز تدارک آن‌ها را در نظر می‌گیرد. قدر مسلم همیشه در عمل این امکان وجود ندارد که آرماتورهای فوقانی تا حد مجاز ۶ میلیمتر قرار داده شوند. در چنین حالت‌هایی، برای مهندس ساده‌تر است که آرماتورها را تغییر محل دهد تا اینکه تجهیزات مکانیکی را جابجا نماید. هر گاه نتوان آرماتورهای فوقانی را در حدود مجاز تعیین شده قرار داد سر کار آرماتوربندی باید به مهندس اطلاع دهد. چنان چه قابل اصلاح نباشد مهندس مجبور است که آرماتورها را تغییر دهد، و در صورت لزوم دستور افزایش شماره یا تعداد آرماتورها را صادر نماید.

حد مجاز در فاصله‌گذاری خاموت‌ها

خاموت‌ها طبق آنچه در نقشه‌های آرماتور گذاری تعیین شده است، توسط آرماتور بند فاصله‌گذاری می‌شوند. در هر فاصله خاموت، تغییر تا ۵/۲ سانتی متر مجاز است، اما باید در فاصله بعدی یا دو تای بعدی به طریقی جبران شوند که خاموت‌های آخری در هر گروه در فاصله تعیین شده قرار بگیرند و تغییر محل در هر جهت از حالت پیش بینی شده بیشتر از ۵/۲ سانتیمتر نباشد.

ابزار و سیم گره

حمل ونقل سیم گره زدن آرماتور

هر چند روال کار در جاهای مختلف متفاوت است، اما در اکثر نقاط سیم گره آرماتور در حلفه‌های ۵/۱ تا ۲ کیلوگرم موجود است. حلقه‌های سیم و معمولا به دور یم نگه دارنده یا قرقره خاصی که برای این منظور طرح شده است پیچیده می‌شوند. به منظور دسترسی و استفاده آسان، این قرقره‌ها معمولا از کمربند آرماتوربند آویزان می‌شوند.

اندازه سیم گره (size of tie wire)

معمولا برای گره زدن آرماتور از سیم سیاه نرم شماره ۱۶ یا ۵/۱۶ استفاده می‌شود. البته گاهی اوقات سیم‌های سنگین‌تری نیز به کار برده می‌شود. برای نگه داشتن آرماتورهای افقی در وضعیت مناسب از سیم‌های شماره ۱۴ یا ۱۵ (یا شماره ۱۶ و ۵/۱۶دولا) برای گره زدن آرماتورها در صندوقه‌های مسلح سنگین یا دیوار‌ها استفاده می‌شود.

انواع گره‌ها (Types of ties)

گره‌های مختلفی در آرماتور بندی به کار می‌رود. بسیاری از گره‌ها روی قالب‌بندی‌های صاف و افقی مثل دال‌های سقف زده می‌شوند. در زیر چند نمونه از معمول‌ترین روش‌های گره زدن اشاره می‌شود.

گره یک طرفه

این گره معمولا در کارهای سطح افقی استفاده می‌شود تا آرماتورها را از جا به جایی هنگام بتن ریزی یا جا به جا یی‌های ایجاد شده توسط افراد حرفه‌های دیگر محافظت نماید. این نوع گره بسیار عادی و ساده می‌باشدو یک بار دور محل تقاطع آرماتورها به طور اریب پیچیده می‌شود. سپس انتهای سیم‌ها با انبردست تابیده شده و محکم می‌شوند. آن گاه دو سر اضافی سیم‌ها با انبردست بریده شده و گره با یک فشار ساده تخت می‌شود، تا بدین ترتیب از گیر کردن به لباس افراد جلوگیری نموده و همچنین از بر آمدن وسط سطح بالای دال‌های بتنی ممانعت گردد. از این گره در بستن آرماتورهای صندوقه‌ها نیز استفاده می شود که در این موارد سیم شماره ۱۴ یا ۱۵ به کار می‌رود.

برای قوی‌تر شدن گره می‌توان به جای استفاده از سیم با قطر بزرگتر، از سیم دولا نیز استفاده نمود که در این صورت به آن گره یک طرفه دولا می‌گویند.

گره پیچ و بست

این گره معمولا برای بستن آرماتورهای دیوار استفاده می‌شود تا آرماتورها را در جایگاه خود نگه داشته و از جا به جایی آرماتورهای افقی در جریان کارهای سازه یا بتن ریزی جلوگیری کند. برای اجرای گره سیم ۵/۱ برابر دور آرماتور عمودی پیچیده می‌شود و سپس به طور اریب دور محل تقاطع آرماتور افقی پیچیده می‌شود بقیه مراحل مانند گره یک طرفه اجرا می‌شود.

گره زینی

این گره از دو گره فوق پیچیده‌تر است اما کاربرد آن در بعضی موقعیت‌ها مناسب است. این گره بخصوص برای گره زدن پی‌ها یا دیگر شبکه‌های میلگرد استفاده می‌شود تا انتهای قلاب دار آرماتورها در وضعیت خودشان باقی بمانند، برای بستن خاموت‌های ستون به آرماتورهای عمودی نیز از این گره استفاده می‌شود.

در گره زین سیم‌ها نخست دور یکی از آرماتورها نیم دور می‌پیچند و از دو طرف آرماتور عرضی رو در رو عبور می‌کنند سپس بالا آورده شده و به دور آرماتور اولی پیچیده و سفت می‌شوند.

گره پیچ وزینی

این گره مشابه گره زین است به استثنای آنکه سیم ۵/۱ برابر اندازه قطر اولین آرماتور پیچیده می‌شود. این نوع گره گاهی اوقات برای اطمینان از شبکه‌های سنگین آرماتوری که به وسیله جرثقیل برداشته می‌شوند و برای محفوظ بودن گره‌های ستون نسبت به آرماتورهای عمودی به کار می‌روند. جایی که مقدار کرنش در گره‌ها زیاد است.

گره هشتی

ابن گره گاهی اوقات در دیوارها به کار می‌رود، اما چون وقت بیشتری می‌گیرد توصیه نمی‌شود. به علاوه نوعی گره به نام سر میخی نیز وجود دارد که از آن به عنوان فاصله نگه دار استفاده می‌شودو آرماتورهای دیوار را از قالب‌ها دور نگه می‌دارد. سیم یک بار دور سر میخ پیچیده می‌شود، سپس دور آرماتوری که از شبکه میلگردی دیوار قرار دارد می‌پیچید و آنگاه با تاب دادن دو سر سیم آرماتور به سر میخ محکم می‌شود.

ابزارهای مورد نیاز در هنگام آرماتور بندی

ابزار و وسایلی که معمولا آرماتور بند همراه دارد به قرار زیر است:

خط کش تا شو۲ متری دستکش چرمی

گچ رنگی علامت‌گذاری کمربند ایمنی (الزامی است)

انبر دست متر اندازه گیر فلزی یا پارچه ای- ۱۵ متری

قرقره کلاه ایمنی (الزامی است)

چکش میخ کش (اختیاری)

ابزار و وسایلی که برای آرماتوربند تهیه می‌شود به شرح ذیل است:

لوازم بالابر (چرخ بالاکش) به مانند دکل جرثقیل gin pole) )، داربست فلزی یا چوب بست قابل حمل، دکل با چرخ (towel with caster).

دستگاه برش پیچ

پتک آهنگری (sledge hammer)

مشعل استیلن (Acetylene torch)

وسایل جوشکاری با قوس الکتریکی

طناب

کابل یا زنجیر جرثقیل (sling)

همه ابزار وسایل فوق در شرایط مطلوب کاری باید تمیز، تیز، دقیق، روغن زده و آماده برای استفاده باشند.

اصول کلی گره زدن آرماتورها

برای اینکه آماتورها در جریان کارهای گروه‌های مختلف در وضعیت خود باقی بمانند لازم است گره‌ها بسیار دقیق زده شوند. البته نیازی نیست که آماتورها در هر محل تقاطع گره زده شوند. گره زدن به هیچ وجه مقاومت سازه را افزایش نمی‌دهد. در بیشتر موارد در هر ۳ یا ۴ محل تقاطع آماتورها یک گره کافی است. دو سر گره نباید در نمای بتن ظاهر شوند.

زمانی که آماتورهای دال‌ها در شرف بستن و مونتاژ شدن در محل می‌باشند، فاصله‌گذاری گره‌ها باید به وسیله اندازه‌های آرماتورها کنترل شود. در این موارد معمولا از گره یک طرفه استفاده می‌شود.

آماتورهای دیوار که در محل بسته می‌شوند باید به اندازه کافی گره زده شوند تا از جابه جا شدن آماتورها به هنگام بتن ریزی جلوگیری شود. معمولا گره یک طرفه کافی است.

برای شبکه‌های میلگرد از پیش مونتاژ شده، تعداد محل تقاطع‌هایی که گره زده می‌شود باید به اندازه کافی باشد تا شبکه‌ها برای نقل و انتقال به حد کفایت محکم شده باشند. زمانی که از گره یک طرفه استفاده می‌شود اگر محل تقاطع‌ها یک گره زده شوند استحکام کار افزایش می‌یابد. گره‌های یک طرفه که یک در میان برای استحکام بیشتر بسته شده اند.

آرماتور گذاری در پی ها، دیوارها و ستون‌ها

پی‌های منفرد مربعی یا مستطیلی

پی‌های منفرد در رشته‌های آرماتور گذاری فونداسیون نشان داده می‌شوند. معمولا لازم است در همان نقشه جدول آرماتورهای پی ارایه شود. در این جدول اندازه، طول، شماره علامت (اگر خم شده) و تعداد آرماتورها برای هر طرف پی‌های مختلف نشان داده می‌شوند. البته گاهی جدول آرماتور در نقشه دیگری که مخصوص جداول است درج می‌شود. بعضی اوقات، اگر تعداد پی‌ها کم باشد یا اگر قدری شبیه هم هستند، می‌توان آرماتورها را روی پلان هم نشان داد. ممکن است فاصله‌گذاری میلگردها هم ارائه شود و اگر این فواصل مشخص نشده باشد آرماتوربند باید آن‌ها را با فاصله‌های مساوی در پی قرار دهد.

آرماتورها اغلب قبل از کار گذاشتن، به صورت شبکه مونتاژ می‌شوند. تمام آرماتورهایی که قرار است در یک جهت کار گذاشته شوند با فواصل مساوی روی خرک‌های اره کشی قرارداده می‌شوند، سپس آرماتورهای جهت مخالف روی آرماتورهای اولی قرارداده و به طور مساوی فاصله‌گذاری می‌شوند. پس از آن تقاطع‌های دو لایه در داخل شبکه به صورت دو در میان یا سه در میان گره زده می‌شوند و تقاطع‌های اطراف شبکه را نیز یک در میان یا دو در میان گره می‌زنند. آنگاه شبکه با شماره پی بر چسب زده شده و برای استفاده انبار می‌شود یا به گودال خاکبرداری شده حمل می‌شود تا در آنجا کار گذاشته شود. این شبکه‌های پیش بسته شده در گودال روی بلوک‌های بتنی با ارتفاع دقیق گذاشته می‌شود.

در پی‌های بزرگتر آرماتورهای سنگین‌تر و درازتری مورد نیاز است و شاید لازم باشد که شبکه‌ها در جا مونتاژ شوند. چنانچه طراحی اجازه دهد، دو (یا شاید سه) آرماتور در یک جهت روی بلوک‌های بتنی تکیه داده می‌شوند و آن گاه می‌توان همه آرماتورهای عرضی را در زوایای قائمه به طور دقیق روی این آرماتورهای تکیه گاهی قرار داد و پس از فاصله‌گذاری به آن‌ها گره زد. گره شبکه‌های میلگرد به منظور سهولت در بلند کردن و انتقال آن‌ها زده می‌شود و لازم نیست خیلی محکم باشد ولی ضروری است که آرماتورهای عرضی به آرماتورهای تکیه گاهی محکم گره زده شوند تا فاصله‌گذاری مساوی حفظ شود.

بالاخره، بقیه آرماتورها بر روی آن‌هایی که اکنون، کار گذاشته شده‌اند قرار می‌گیرند و به طور مساوی فاصله‌گذاری می‌شوند. در آخرین لایه هر آرماتور باید در هر دو یا سه محل تقاطع گره زده شود، که به طول آرماتور بستگی دارد.

پی‌های طره‌ای یا مرکب Combined or cantilever footing آرماتورها درپی‌های طره‌ای یا مرکب خیلی شبیه با پی‌های منفرد کارگذاشته می‌شوند. شبکه آرماتور زیرین، یا از پیش مونتاژ می شود یا مونتاژ آن در محل خاکبرداری صورت می‌گیرد و به هرصورت روی بلوک‌های بتنی تکیه داده می‌شود. سپس شبکه بالایی بسته شده و کارگذاشته می‌شود. شبکه بالایی به وسیله تکیه گاههای مخصوص در موقعیت خود نگه داشته می‌شود.

پی‌های دالی گسترده

بعضی اوقات ممکن است در زیر تمام ستونها و دیوارهای سازه از یک دال منفرد بتنی استفاده شود که به جای پی‌های منفرد ستون یا پی‌های دیوار یکسره به کار می‌رود. ضخامت دال کاملا متغیر است وبه شرایط خاک و باری که بر آن تکیه داده می‌شود بستگی دارد. این ضخامت معمولا در حد ۳۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر است. اما می‌تواند بالغ بر ۳ متر یا ۵/۴ متر نیز بشود.

به طور کلی، شبکه دال با شبکه‌های آرماتور در دو جهت تقویت می‌شود. روی بستر کوبیده شده خاک سازه subgrade، ۱۰ سانتیمتر بتن مکرر Lean Concrete ریخته می‌شود و سپس آرماتورهای قسمت پایین حدود ۵ تا ۷ سانتیمتر بالای بلوکهای بتنی قرار می‌گیرد. پس از آن شبکه آرماتورهای بالایی بسته می‌شوند. پلان‌ها تعداد، شماره، طول و فاصله‌گذاری آرماتورها را نشان می‌دهند. اگر آرماتورها در طول کامل دال ادامه پیدا نکنند، در این حالت شروع و آخر هر خط آرماتورها روی نقشه‌ها نشان داده خواهد شد. در صورتی که برای ایجاد خطوط یکسره آرماتورها به هم وصله پوششی بشوند نقشه‌ها باید تعداد آرماتورهای هم‌پوش شده Overlapped در هر خط طولی را نیز نشان دهند.

بوشن‌های لوله‌ای

اغلب، در سازه‌های بتنی مثل پی ها، دیوارها و یا دال‌ها مشاهده می‌شود که لوله‌های تاسیسات و بویژه آب مستقیما از داخل این سازه عبور داده می‌شوند و پس از سال‌ها بر اثر رطوبت، گرفتگی، خوردگی و عوامل دیگر این لوله‌ها باید تعمیر و یا تعویض شوند که چون بدون داشتن بوشن نصب شده‌اند مشکلات زیادی مثل تخریب پی یا دیوار و دال بتنی را موجب می‌شود. برای مثال می‌توان به لوله‌های آب یا تاسیسات را بدون داشتن بوشن از زیر کف هواکش‌های مسدود و کوچک ساختمان‌ها و یا از زیرکف وان حمام عبور می‌دهند، اشاره کرد. در این موارد، ضروری است که مهندس طراح تاسیسات یا ساختمان باید برای این قبیل لوله‌ها که از داخل بتن یا دیوار عبور می‌کنند درنقشه‌ها بوشن لوله‌ای در نظر بگیرند. پیمانکار یا ناظر ساختمان در صورت‌عدم وجود آن‌ها در نقشه‌ها باید با مهندس طراح مشورت نمایند و یا خودشان برای نصب بوشن اقدام کنند.

باید به خاطر سپرد که به طور طبیعی عمر مفید ساختمان‌ها حداقل ۵۰ سال می‌باشد. پس در ابتدا کلیه اجزاء ساختمان باید طبق مقررات و آئین نامه‌ها ی ساختمانی طراحی شوند و علاوه بر داشتن سازه بتنی مطلوب و مقاوم، باید لوله‌های انشعاب فاضلاب، آب و شوفاژ و… در مکان مناسب ساختمان قرار گیرند.

دیوارها

دیوارهای زیرزمین در یک یا هر دو طرف مسلح می‌شوند. آرماتوربندی معمولا شامل آرماتورهای افقی و عمودی است که شبکه آرماتور دیوار یا غشایی را به وجود می‌آورند. اندازه آرماتورهای عمودی و افقی و فاصله‌بندی آن‌ها همگی به طراحی بستگی دارد. ولی به طور معمول نزدیک به سطح (رویه یا surface) یا ضلع دیوار کار گذاشته می‌شوند. میلگردهای کلاف (tie-bars) یا آرماتورهای حرارتی کوچکتری با فاصله‌گذاری بیشتر، آرماتورهای اصلی را در زاویه قائمه قطع می‌کنند و البته از سطح دیوار دورتر هستند. در بعضی دیوارهای نازک ممکن است یک غشای جدا کننده مجزا به کار رود. این غشا شامل آرماتورهای حرارتی کوچک با فاصله‌بندی زیاد است که در وسط دیوار در هر دو جهت عمودی و افقی کار گذاشته می‌شود. پس از این که پی دیواری یکسره انجام شد و بتن آن سفت شد، در حالی که میلگردهای اتصال (انتظار) به طور عمودی از آن بیرون آمده است، قالب‌ها (forms) نصب می‌شود و فقط برای یک سطح دیوار محکم مهار می‌شوند. میلگردهای انتظار معمولا همان اندازه و همان فاصله‌گذاری آرماتورهای عمودی را دارند و آرماتورهای عمودی کاملا به آن‌ها گره زده می‌شوند. یک آرماتور افقی نیز به عمودی‌ها با سیم گره زده می‌شود تا آن‌ها را شاقولی و در قاصله‌بندی دقیق نگه دارد. سپس سایر آرماتورهای افقی کار گذاشته می‌شوند. آرماتورهای افقی و عمودی در فواصل کافی به یکدیگر گره زده می‌شوند تا شبکه سخت و محکمی ایجاد شود. در بیشتر موارد لازم است در هر دو یا سه محل تقاطع یک گره زده شود البته این مورد بستگی به اندازه و فاصله آرماتورها دارد ولی به هر ترتیب نباید کمتر از سه گره به هر آرماتور زده شود و تحت هیچ شرایطی نباید فاصله آن‌ها بیش از ۱ تا ۵/۱ متر در هر جهت باشد. شبکه‌های آرماتور دیوار نباید لق و آزاد رها شوند، و نباید اجازه داد که توده بتن برای راحت جا گرفتن آن‌ها را حرکت دهد زیرا ممکن است که شبکه‌ها در جای نامناسب باقی بمانند. تمام شبکه بایستی در قسمت بالا بسته شود تا در یک صفحه عمودی نگه داشته شود. چندین راه مختلف برای انجام آن وجود دارد. برای مثال:

برای دیوارهایی که رو کار دارند یا که به وسیله مصالح دیگر پوشانده شده اند، می‌توان میخ‌ها یی داخل قالب نزدیک بالای آرماتورها کوبیده به شکلی که به مقدار مورد نیاز بیرون باشند سپس دور نوک میخ و آرماتور عمودی با سیم به هم بسته شوند.

می‌توان برای فاصله‌گذاری شبکه میلگرد و قالب، از بالشتک‌های کوتاه دال یا تیر و همچنین از خرک‌های میلگرد منفرد استفاده کرد. سپس شبکه به فاصله نگهدار Spacer با سیم بسته می‌شود. نظر به این که این فاصله نگه دارها به عنوان بخشی از شرایط تکیه گاه آرماتور تهیه نمی‌شوند. بایستی با سازنده آرماتور برای فراهم کردن آن‌ها توافقاتی به عمل آید.

اگر لازم است شبکه دوم آرماتوری نیز به کار رود، اولین اقدام آن است که نزدیکترین شبکه به قالب دیوار کامل گردد، آنگاه آرماتورهای شبکه دوم به همان شیوه کار گذاشته شوند تا با دومین خط میلگردهای اتصال جور شوند و دو شبکه با فاصله درست و دقیق جدا از هم نگه داشته شوند. برای نگه داشتن دو شبکه آرماتور در موقعیت مناسب نیز روش‌های گوناگونی وجود دارد:

ممکن است اولین شبکه آرماتور مانند آنچه قبلا توضیح داده شد، به شکل یک شبکه منفرد نگه داشته شود. دو شبکه با استفاده از آرماتورهای فاصله نگه دار (دستک spreader) U شکل از هم جدا نگه داشته می‌شوند. این فاصله نگه دارها به دو شبکه گره زده می‌شوند. برای ایجاد فاصله مناسب بین شبکه دوم آرماتورها و قالب نیز می‌توام از یک تکیه گاه آرماتور کوتاه استقاده کرد که با سیم به شبکه دوم بسته می‌شود. چنانچه آرماتورهای فاصله نگهدار در نقشه‌های آرماتور گذاری نشان داده نشده‌اند برای تهیه آن‌ها باید توافقی با پیمانکار به عمل آید.

برای بتن نما (exposed concrete) و بتن تزئینی (architectural concrete) معمولا از یک فاصله نگه دار مفتولی پیش ساخته استفاده می‌شود که می‌توان آن را به هر دو شبکه گره زد تا قالب‌های دیوار نیز ادامه میابد. این نوع فاصله نگه دار عمل فاصله نگه دار (spacer) و فاصله نگه دار (دستک یا spreader) را یک جا انجام می‌دهد. و بعد از جا به جایی قالب‌ها نیز هیچ سیم یا بست آهنی از سطح بتن بیرون نمی‌زند. به عنوان احتیاط، آرماتورگذار باید مطمئن باشد که قبل از نصب قالب دوم غشا‌های جدا کننده دیوار فاصله آزاد و مجاز را دارند.

در بیشتر موارد آرماتورهای عمودی از بالای دیوار بیرون می‌زنند و یا به طور عمودی به داخل دیوار بالایی ادامه می‌یابند یا به طور افقی داخل دال خم می‌شوند، وقتی که قرار است در داخل دال ادامه یابند، معمولا آن‌ها را از پیش خم می‌کنند. گاهی برای سهولت در برداشتن قالب ها، میله‌های اتصال دال مستقیم باقی گذاشته می‌شوند. در چنین مواردی لازم است با استفاده از یک لوله خم کن آن‌ها را در پای کار خم نمود. باید دقت کرد که بالای خم یا قلاب در سطح دقیق قرار بگیرد تا پوشش مورد نیاز در زیر سطح بالایی دال حفظ گردد. رقوم بالای دال به وسیله علایم یا میخ‌هایی که به قالب‌ها کوبیده می‌شوند یا به وسیله میخ‌های چوبی که در زمین کوبیده شده و ارتفاع بالا و پایین دال را مشخص می‌کنند در اختیار پیمانکار بتن ریزی قرار می‌گیرد.

معمولا لازم است آرماتور‌های افقی سطح بیرونی دیوارها تا گوشه‌ها امتداد یابند همچنین می‌توان انتهای یکی از آرماتورها را که در گوشه به هم می‌رسند خم کرد. روش دیگر این است که آرماتورهای مستقیم را ادامه داده و در گوشه دیوار یک آرماتور گوشه کوتاه یا یک زانویی به آن‌ها وصله کرد.

آرماتورهای افقی در سطح داخلی دیوار معمولا به طور مستقیم در داخل دیوار متقاطع ادامه می‌یابند یا برای آن‌ها قلاب‌هایی در نظر گرفته می‌شود. برای مخازن، گودال‌ها (pits) و استخرهای شنا ضروری است گوشه‌ها کاملا آب‌بندی شوند خم‌های سطح بیرونی یا آرماتورهای گوشه باید طولانی باشند و دو انتهای آرماتورهای داخلی نیز احتمالا قلاب می‌شوند.

آرماتوربند باید جزئیات و دستورالعمل‌های نقشه‌های آرماتورگذاری را کاملا رعایت کرده و به دقت زیر نظر داشته باشد. در زیر جزئیات آرماتورگذاری چند نمونه دیوار نمایش داده شده است.

پس از آن که تمام آرماتورها کار گذاشته شدند، باید بازدیدی انجام گیرد و اطمینان حاصل شود که همه میلگردهای اتصال و مهار ها قبل از بتن ریزی نصب شده اند. مقدار بتن ریزی در مدت روز محدود است. بنابراین لازم است در پایین روز یا نوبت کاری، توقف بتن ریزی در درزهای اجرایی عمودی و افقی صورت بگیرد. معمولا مهندس در نقشه‌هایش چگونگی این درزها را مشخص می‌کند. مواردی که در این قبیل درزهای اجرایی موقت مشخص می‌شوند معمولا شامل تیغه‌های جداساز قائم (vertical bulkheads)، بندها (keys) میلگردهای اتصال مخصوص، پوشش‌های آرماتور (laps) و برخی پیش بینی‌های دیگر است. باید اطمینان حاصل شود که پلان‌های آرماتورگذاری کاملا پیگیری شوند تا میلگردهای اتصال، وصله‌های میلگرد و جزئیات دیگر در درزهای اجرای دقیقا نصب گردند.

ستون‌های تو کار همراه با دیوارها ریخته می‌شوند، در نتیجه فاصله‌گذاری میلگردهای اتصال پی و آرماتورهای قائم دیوار با یک فاصله کامل از نزدیکترین عمودی ستون شروع می‌شود. تعداد، ترتیب و فاصله‌گذاری صحیح آرماتورها باید دقیقا مانند نقشه آرماتور گذاری باشد.

غالبا، دیوارهای زیرزمین (basement) به وسیله دال‌های کف در بالا و پایین مهاربندی (bracing) می‌شوند و آرماتورگذار اصلی را دارند که به طور عمودی در سینه کار داخلی امتداد یابند. آنچه قبلا برای آرماتورگذاری دیوار شرح داده شد در این نوع دیوار هم به کار برده می‌شود.

درها، پنجره‌ها و دیگر بازشوهای دیوارها آرماتورگذاری بیشتری نیاز دارند. آرماتورهای زیادتری در بالا، پایین، گوشه‌ها و به موازات درو سوراخ‌های پنجره‌ها احتیاج است که معمولا به طور کامل از کنار اضلاع و لنگه‌های چهارچوب (jambs) بازگشادگی‌ها به خوبی ادامه می‌یابند تا از به وجود آمدن ترک‌های مورب (diagonal cracks) جلوگیری شود. اغلب آرماتورهای موربی نیز به داخل شبکه‌هایی که بسته شده یا شبکه آرماتور دیوار اضافه می‌شود.

ستون‌ها

آرماتورگذاری ستون شامل آرماتورهای اصلی می‌شود که توسط یک مارپیچ و یا مجموعه‌ای خاموت احاطه می‌شوند. در جاهایی که آرماتورهای ستون در تراز یکسان شروع می‌شوند، می‌توان ستون را به شکل کامل در مکانی مناسب و راحت مونتاژ نمود. آرامگاه ستون مونتاژ شده را برای کار گذاشتن بالا می‌کشند. ولی اگر وزن ستون خیلی سنگین باشد یا اگر نقاط اتصال روی آرماتورهای اصلی آن یکی در میان است، بهتر است که ستون در جا (in-place) بسته شود. شرح بعضی از عملیات سر هم بند کردن و مونتاژ به قرار زیر است:

پیش مونتاژ قطعات مارپیچ (Preassembly of spiral units)، مارپیچ‌هایی که در اثر حمل و نقل خراب و تا شده‌اند باید به شکل اصلی باز شوند آن‌ها را باید به طریقی صاف و راست نمود. فاصله نگهدارهای مارپیچ که معمولا روی کناره‌های روبروی مارپیچ وصل می‌شود نیز باید طوری جا به جا شوند که تقریبا فاصله مساوی دور مارپیچ داشته باشند. در راست و مستقیم کردن مارپیچ و تنظیم وضعیت فاصله نگه دارها (spacers)، ممکن است لبه فاصله نگه دارها در حمل‌ونقل سست و شل شده باشند پس باید به وسیله ضربه ملایم چکش آن‌ها را در اطراف میله مارپیچ محکم نمود. برای از پیش مونتاژ کردن مارپیچ، دو آرماتور اصلی داخل مارپیچ و در عرض تکیه گاه‌ها گذاشته می‌شود. نظر به اینکه مارپیچ از کف یا سطح پی شروع می‌شود، آرماتورهای اصلی ستون در یک انتهای مارپیچ بایستی بیرون زده شود یا قدری خارج از مارپیچ بیرون آمده باشد، به طوری که در انتهای مقابل مانند میلگردهای اتصال ادامه یابند، بقیه در مارپیچ جا داده شده و همه آن‌ها به طور مساوی در دایره فاصله‌گذاری می‌شوند. آرماتورهای اصلی با سیم به مارپیچ بسته می‌شوند و بدین ترتیب حالت قفس ساخته شده محکمی را به وجود می‌آورند که پس از مدتی زمانی می‌توان آن را در محل پایین برده و به میلگردهای اتصال یا آرماتورهای اصلی بیرون زده از پایین با سیم گره زد.

پیش مونتاژ قطعات خاموت

خاموت‌های ستون همراه با آرماتورهای اصلی ستون به صورت قفس‌هایی مونتاژ می‌شوند. این عمل به این شکل صورت می‌گیرد که آرماتورهای اصلی در یک طرف ستون در عرض دو تکیه گاه چیده و مونتاژ می‌شوند. سپس تعداد معینی خاموت در سراسر گروه آرماتورها وارد می‌شوند. آنگاه بقیه آرماتورها اضافه شده و خاموت‌ها طبق نقشه‌های آرماتورگذاری فاصله‌گذاری می‌شوند.

تعداد معینی از نقاط تقاطع خاموت‌ها با آرماتورهای اصلی ستون به هم با سیم گره زده می‌شوند تا قفس بسته شده محکمی ایجاد گردد که بتوان آن را بالا برد و به صورت قطعه واحدی کنار گذاشت. معمولا در ستون‌هایی که چهار یا شش آرماتور دارند با گره زدن هر محل تقاطع خاموت با آرماتور اصلی ستون مقاومت کافی به دست می‌آید. برای ستون‌هایی که بیش از شش آرماتور دارند کافی است که سه گوشه هر خاموت گره زده شود. منت‌ها با استفاده از نمونه یکی در میان قرار دادن در هر خاموت پی در پی باید اطمینان حاصل گردد که هر آرماتور اصلی ستون حداقل سه بار در طول آن گره زده شود. برای قطعات مستطیلی یا مربعی بزرگ، احتمالا لازم است که مهاربند مفتولی قطری (diagonal bracing) نیز نصب شود و کشیده شوند تا شکل قطعات ستون هنگامی که در محل کار پایین آورده می‌شومد یا هنگام جا به جایی حفظ شود.

استاندارد کلی خاموت‌های ستون

حالت متناوب قلاب‌ها در قرار دادن متوالی دسته‌های خاموت‌ها

• حداقل همپوشی ۳۰ سانتیمتر است، برای اندازه‌های شماره ۵ و بزرگتر، حداقل طول‌های همپوشی، طبق دستنامه (راهنما) جزئیات ACI، فراهم خواهد شد.
• «B» آرماتور‌های دسته شده یا گروه شده را نشان می‌دهد. دسته‌ها از ۴ آرماتور بیشتر نخواهند شد. اندازه آرماتور‌ها در دسته‌ها از شماره ۱۱ تجاوز نخواهد کرد.
• حذف خاموت‌ها برای آرماتور‌ها وسط در دسته‌های سه تایی حد اکثر فاصله‌گذاری آزاد ۱۵ سانتیمتر را محدود می‌کند مگر آن که مشخص شده باشد.
• توضیح برای طراحان: روش مورد قبول (راهنمای جزئیات ACI) این است که نقشه‌های طراحی تمام جزئیات اتصال آرماتور‌های عمودی ستون را نشان دهند، مثل: نوع اتصال، طول اتصال اگر روی هم قرار می‌گیرند، مکان آن را در برش قائم (ارتفاع) و طرح در سطح مقطع.
• توضیح برای طراحان جزئیات: برای هر طرحی که آرماتور‌های عمودی بزرگ مخصوص، آرماتور‌های عمودی دسته شده، اتصالات (وصله) متناوب، یا مخصوصا آرماتور های عمودی گروه شده به کار برده می شود. ضروری است که جزئیات نصب میلگرد اتصال نشان داده شود.
• آرماتور‌هایی که روی هم قرار می‌گیرند (Lapped) باید محکم به هم گره زده شوند تا هنگام بتن ریزی جا به جا نشوند.
• آرماتور‌هایی که به شکل دایره‌های باز نشان داده شده اند، جاگذاری می‌شوند مشروط بر این که فاصله‌های آزاد بین آرماتور‌ها از ۱۵ سانتیمتر نشود.

زمانی که قرار است آرماتور‌های مونتاژ شده به داخل قالب کامل شده پایین آورده شود، باید قبل از پایین آوردن قفس آرماتور (چنانچه کاملا قرینه نیستند) دور تا دور بچرخند تا این که ضلع تعیین شده (مثل – شمال) در جهت درست قرار گیرد. زیرا که بعد از گیرش بتن اصلاحات و تغییرات کارگاهی بسیار مشکل و پر هزینه است، بنابراین کلیه اصلاحات باید قبل از ریختن بتن انجام پذیرد.

توضیحات

این آرماتور‌ها همان طور که به وسیله خط چین نشان داده شده است زمانی که فاصله X بیشتر از ۱۵ سانتیمتر است، باید گره زده شوند.

وقتی که فاصله X مساوی یا کمتر از ۱۵ سانتیمتر است نیازی نیست که این آرماتور‌ها گره زده شوند.

برای تمامی ستون‌های تنگ دار قابل اجراست.

نمونه خاموت‌های متفاوتی ممکن است جایگزین شود به شرط آن که شرایط جزئیات روی نقشه قرار دادن نشان داده شوند.

*فقط برای وصله پوششی قفس‌های از پیش مونتاژ شده قابل اجراست.

قطعات ستون درجا مونتاژ شده

معمولا پیش مونتاژ قطعات ستون فقط برای طول آرماتور‌های عمودی یک طبقه صورت می‌گیرد که همگی در یک نقطه بالای خط سقف وصله می‌شوند. در بعضی موارد وصله‌ها باید با وصله‌های آرماتور‌های عمودی متناوبی که در سطوح مختلف بالای سقف قرار دارند به صورت یکی در میان زده شوند. آرماتور‌های عمودی اندازه بزرگ با وصله‌های لب به لب متناوب معمولا به اندازه طول یک ساختمان دو طبقه هستند. معمولا وصله‌های پوششی یا وصله‌های لب به لب همه آرماتور‌های عمودی تکمیل می‌شوند و پس از آن خاموت‌ها در آرماتور‌های عمودی آزاد قرار می‌گیرند.

در ستون‌های بزرگ تنگ دار مارپیچی که آرماتور‌های عمودی بلند دارند و همگی در یک نقطه وصله می‌خورند، معمولا به دلیل وزن و بزرگی قطعه ستون از یک قفس آرماتور از پیش مونتاژ شده اصلاح شده استفاده می‌شود. چهار آرماتور روی زمین مونتاژ می‌شوند و در گوشه‌های بیرونی خاموت‌ها یا در داخل مارپیچ گره زده می‌شوند. سپس اسکلت قفس آرماتور به وسیله جرثقیل به طرف موقعیت مورد نظر بالا کشیده می‌شود. پس از آن باقیمانده آرماتور‌های عمودی کار گذاشته می‌شوند و خاموت‌های داخلی اضافی می‌شوند.

مونتاژ اسکلت این قفس آرماتور همچنین با آرماتور‌های عمودی اندازه بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرند. کارگزاری باقیمانده آرماتور‌ها و خاموت‌های داخلی مانند توضیحات قبلی است.

فاصله‌گذاری خاموت‌های ستون

برای از پیش مونتاژ کردن قطعات ستون تنگ دار، خاموت‌های تک یا دسته‌های خاموت به طور مساوی فاصله داده می‌شوند. این فاصله بندی، نصف فاصله بالای سقف با پی شروع شده و آخرین خاموت زیر پایین‌ترین آرماتور‌های عمودی بالایی قرار می‌گیرد، این مکان‌ها از روی نقشه تعیین می‌شوند. به هر حال جایی که در اطراف ستون تیر‌ها یا دستک‌ها وجود دارند خاموت‌ها نباید پایین‌تر از ۵/۷ سانتی متر زیر لایه آرماتور‌های تیر یا دستک متوقف شوند. اگر آرماتور‌های عمودی ستون دو خم باشند خاموت آخر در نقطه خم قرار می‌گیرد و معمولا سه خاموت اضافی با فاصله نزدیک به هم در زیر این نقطه اضافه می‌شود. نقشه آرماتور گذاری برای ترتیب خاموت‌های مورد نیاز باید دقیقا اجرا شود.

ارتفاع مارپیچ‌ها

ارتفاع (یا طول) مارپیچ فاصله پشت تا پشت حلقه هاست. این فاصله دورهای پایانی بالا و پایین با طول فاصله نگهدار را نیز شامل می‌شود که مساوی با طول مارپیچ به علاوه کمتر از اندازه یک گام (pitch) طولی است. مارپیچ از کف یا بالای سطح پی تا سطح پایین‌ترین آرماتور افقی دال، کتیبه سر ستون یا تیر بالایی ادامه دارد. به هر حال اگر در همه اطراف ستون، تیر یا دستک وجود ندارد لازم است پس از انتهای مارپیچ خاموت‌ها در پایین دال یا کتیبه سرستون ادامه یابند. در ستون‌های سرستون دار، جایی که عرض بتن در سرستون مساوی با دو برابر عرض ستون است، مارپیچ را می‌توان متوقف نمود. آرماتوربند باید طبق نقشه‌های آرماتورگذاری عمل کند و ارتفاع مارپیچ‌هایی که در اینجا ذکر می‌شود فقط جنبه اطلاعات دارد. گاهی اوقات ممکن است تغییراتی در سطح بتن یا ساخت مارپیچ‌ها به وجود آید که ممکن است سبب تداخل بالای مارپیچ با آرماتور‌های دیگر شود. در چنین حالتی می‌توان، آخرین دور یا دو دور آخر مارپیچ را باز نمود و از لبه‌های فاصله نگهدار برداشت. سپس به طرف پایین فشار داده و مجددا با سیم گره زد تا در محل خود قرار بگیرند.

چنانچه مارپیچ‌ها باید به هم وصله گردند، طول وصله باید حداقل ۴۸ برابر قطر آرماتور مارپیچ یا مفتول باشد ولی نباید کمتر از ۳۰ سانتیمتر باشد یا مارپیچ‌ها کاملا به هم جوش داده شوند.

 همپوشی آرماتور‌های اصلی ستون

آرماتور‌های اصلی ستون باید فاصله لازم روی نقشه‌های آرماتور گذاری را ادامه دهند. میلگرد‌های اتصال شکل گرفته به وسیله دنباله آرماتور‌های عمودی از تراز پایینی باید داخل آرماتور‌های اصلی سطح بالایی قرار گیرند. در مورد مارپیچ ها، میله‌های اتصال می‌توانند در امتداد داخل مارپیچ همپوش شوند به شرط آن که هنگام همپوش شدن با آرماتور‌های بالایی، حداقل فاصله آزاد لازم بین این گونه جفت‌های آرماتور‌های همپوش شده باید با سیم محکم به یکدیگر گره زده شوند، مگر این که در نقشه منع شده باشد.

نگهدارنده‌های قطعات ستون

آرماتور‌های ستون مارپیچ یا تنگ دار باید از قالب‌ها فاصله داشته باشند تا پوشش بتنی مورد نیاز فراهم گردد. هر جا که امکان‌پذیر است، آرماتور‌ها در سه یا چهار نقطه نزدیک به قسمت‌های بالا، پایین و وسط ستون مهار شوند. برای فاصله پوشش بتنی بین آرماتور‌ها و سطح بتن از بلوک‌های بتنی با سیم‌های گره زنی استفاده می‌شوند. این بلوک‌ها با سیم توکار گیردار به مارپیچ‌ها یا خاموت‌ها بسته می‌شوند. معمولا بلوک‌ها باید در محل تقاطع خاموت‌ها و آرماتور‌های عمودی گره زده شوند تا از چرخیدن و تغییر جا در زمان عملیات اجرایی کاملا جلوگیری شود.